ВЕХИ ПАМЯТИ И СЛАВЫ:
Великая Отечественная война в истории Малоритчины
Чтобы память жила:
война в сердцах наследников
Малоритский район был оккупирован в первые дни и недели войны. Южные районы Брестской области, в том числе и Малоритский район, вошли в состав рейхскомиссариата «Украина». Гитлеровская администрация создала на территории района местные органы власти, сформировала полицию. Вся система административного управления держалась на необычайной жестокости и терроре. Оккупанты имели неограниченную власть в отношении к гражданскому населению. Для создания видимости самоуправления и для укрепления влияния на население оккупанты создали на территории района дополнительные органы власти – управы. Их возглавили назначенные гитлеровцами бургомистры, в деревнях назначались старосты
С первых дней оккупации захватчики столкнулись в Беларуси с разными формами активного и пассивного сопротивления населения. Прежде всего – партизанским движением, подпольной борьбой, а также саботажем мероприятий оккупационных органов, которые являлись как следствием организационной деятельности в этом направлении правящей в СССР партии – ВКП (б), так и своеобразной реакцией населения на вторжение и на проводимую оккупационную политику захватчиков.
В Малоритском районе партизанская борьба продолжалась до полного освобождения района. Действовали подпольные райкомы партии и комсомола, антифашистская организация в Малорите, 4 партизанских бригады, в которых насчитывалось более трёх тысяч партизан. Народные мстители не давали покоя врагу ни днём ни ночью, широко проводили разного рода диверсии, подрывали эшелоны с вражескими солдатами и боевой техникой, нарушали телефонную связь, уничтожали гитлеровцев в открытых боях и засадах.
Приведенные в исследовании документы убедительно показывают, какую страшную судьбу готовили нацистские убийцы советским людям. Массовое истребление советских людей совершалось самыми варварскими методами и средствами: расстрелы и виселицы, газовые камеры и кремационные печи, автофургоны-душегубки и костры, голод и холод, распространение эпидемий, изнурительный физический труд и т. д.. Фашисты уничтожали людей независимо от социального положения, возраста, пола, национальности; независимо от того, являлись ли они участниками партизанского и подпольного движения или нет. Убийства проводились по определенной методике, были однотипными, хотя совершались в разных местах и различными убийцами.
Страшные зверства устроили гитлеровцы в Малоритском районе. Оккупанты продолжали свои злодеяния на протяжении всей оккупации района. С первых дней «нового порядка» началась расправа над коммунистами, комсомольцами и советскими работниками, активистами и патриотами, семьями военнослужащих Красной Армии и просто мирными жителями, которых подозревали в сотрудничестве или сочувствии советской власти.
Одной из форм преступлений против человечества было преследование и уничтожение еврейского населения. Расстрелу подлежал любой еврей независимо от пола, возраста и мировоззрения.
Массовое уничтожение мирных жителей района проводилось в деревнях Радеж, Отяты, Новолесье, Богуславка, Масевичи, Збураж, Черняны, Доропеевичи, Мельники, Бродятин, Никольское, Мокраны и других.
В районе нет населённого пункта, где бы фашисты не расстреляли или не замучили советских граждан. Кровью почти пяти тысяч жертв фашизма залита малоритская земля. Над могилами погибших сегодня возвышаются памятники. Их в районе более пятидесяти.
Малорита освобождена 20.07.1944 г. воинами 76-й гвардейской стрелковой дивизии и другими частями 70-й армии 1-го Белорусского фронта совместно с партизанами бригады им. В.И.Ленина.
Великая Отечественная война унесла за собой огромное количество жизней, и оставила после себя лишь только память. Именно благодаря памяти продолжают свято жить в сердце каждого человека горькие героические годы. «Ах, война, война! Болеть нам ею - не переболеть, вспоминать нам её - не пере вспоминать» - сказал Виктор Астафьев. Действительно, это так. Память о войне не стирается, не тускнеет с годами. С каждым годом становится все меньше участников страшных событий, и наш долг - сохранить и донести до следующего поколения хотя бы то, что передали нам наши дедушки и бабушки, для которых военные годы были временем их детства.
Годы сменяют друг друга, люди живут каждый своей жизнью. Мы уже с десяток лет как перешли рубеж нового тысячелетия. Современные технологии шагнули настолько далеко, что писатели-фантасты прошлого века даже себе и представить не могли всего того разнообразия устройств, облегчающих жизнь…
Казалось бы, те далекие 40-е остаются лишь яркой иллюстрацией на выцветших плакатах нашего сознания. Мы прилежно изучаем историю. Мы, конечно, согласны, что период Второй Мировой Войны – одна из самых ужасных страниц развития человеческого общества, но принимаем все это равнодушно, лишь в канун 9 Мая, как бы вспоминая о ней.
А между тем, мы должны помнить! Не вспоминать изредка, а помнить! Помнить всех тех, кто так и не вернулся, помнить о слезах матерей, потерявших своих детей, помнить о тех, кто остался без близких людей, о пытках и голоде, о жестокости и смерти.
Война ведь – это не то, что было когда-то и больше не повторится. Война реальна и страшна. Поэтому давайте помнить! Давайте участвовать в этой жизни и менять ее к лучшему! Давайте думать о ближних, уважать старших и преклонять колени перед оставшимися в живых ветеранами не только в Праздник 9 Мая, и каждый день благодарить и помнить обо всех тех, кто помог нашему уютному миру существовать.
“Лёс, складзены ў трохкутнік» Пісьмы з вайны…”
Пісьмы з вайны… Пажаўцелыя, некаторыя ўжо дрэнна чытаюцца. У іх шчыры аповед, боль, а таксама надзея на хуткую Перамогу і вяртанне ў родны край. У іх – радкі пра каханне, страх, мужнасць і чалавечнасць. Пісьмы з фронту кранаюць сваёй праўдзівасцю. Часта словы, напісаныя на кавалачках паперы, былі апошняй магчымасцю салдата пагутарыць з блізкімі. Лісты чакалі з асаблівым нецярпеннем, чыталі з хваляваннем. Трохкутнікі з фронту – гэта не проста памяць, гэта цэлае жыццё канкрэтнага франтавіка, якое змясцілася на некалькіх невялічкіх лістах паперы.
У краязнаўчым музеі “Спадчына” раённай гімназіі цяпер захоўваецца тры лісты чырвонаармейца Міхаіла Аляксандравіча Селівончыка, якія ім адрасаваны з фронту родным. Ён нарадзіўся ў 1923 годзе ў в. Паўлопаль. Восьмага жніўня 1944 года Міхаіл Селівончык быў прызваны на службу ў Чырвоную Армію Дывінскім РВК. Змагаўся з захопнікамі наш зямляк у вайсковай часці 44702 “Г”. Вядома, што сяржант Міхаіл Селівончык не дажыў да Перамогі. Ён памёр ад ран 17 красавіка 1945 года. Ліст першы. “18.Х.1944 год. Добры дзень, дарагая сястрычка Ніна! Дасылаю табе сваё чырвонаармейскае прывітанне!
Што новага чуваць у вёсцы? Як жывуць ўсе хлопцы і дзяўчаты, хто з кім гуляе? Ці пабраліся ўжо Вера і Віця, Каця і Саня? Навін асаблівых у мяне пакуль няма. Ваюю з ворагам. Зараз я – ад’ютант пры старшым лейтэнанце Аляксеі. У мяне ўсяго хапае… Да пабачэння, сястрычка Ніна! Твой брат Міша”.
Ліст другі. На трохкутніку стаіць штэмпель, на якім выразна можна ўбачыць дату “15.01.1945”. Тут жа стаіць водціск “Просмотрено военной цензурой, 08877”. “Добры дзень, дарагія бацькі! Чырвонаармейскае вам прывітанне! Ваш ліст атрымаў, за які шчыры дзякуй. Адказ вырашыў даць адразу на той паперы, якую вы мне даслалі. Нядаўна бачыў Паўла з вёскі, цяпер служу разам з Аляксеем. Усё ў мяне добра, навін асаблівых няма. Напішыце, што робіцца ў вёсцы. Прывітанне перадавайце ўсім родным ад мяне. Ваш сын Міша”.
Ліст трэці. “07.II.1945 года. Прывітанне, дарагія бацькі! Дасылаю вам чырвонаармейскае прывітанне і жадаю ўсяго добрага! Ліст, які вы напісалі 20 студзеня 1945 года, атрымаў 5 лютага 1945 года. Шчыры дзякуй вам за яго. Хацелася б пісаць вам часцей. Магчыма, вы чыталі ў газетах, што наша армія цяпер рухаецца наперад. Таму пісаць лісты асабліва няма часу. Калі ж знайду вольную хвілінку, то, як і раней, буду пісаць вам невялікія лісты. Даўнавата не бачыў сваіх таварышаў Аляксея і Паўла. Нічога не ведаю і пра Толю. Не ведаю, ці жывыя яны, ці, можа, паранены. Гэты ліст вам пішу на беразе ракі Одэр, за 90 кіламетраў ад Берліна… Ваш сын Міша”.
Голас часу. 2020. 2 красавіка.
Маларытчыну наведалі родныя воінаў 75-й стралковай дывізіі, якія змагаліся на тэрыторыі раёна з нацыстамі ў першыя дні вайны
Пакуль мы памятаем сваіх родных, яны жывыя. Пакуль мы памятаем Вялікую Айчынную вайну, яна не паўторыцца. Менавіта памяць дапамагае нам зрабіць вывады з мінулага і будаваць сваю мірную будучыню. Гэтую думку ў чарговы раз пацвердзілі мерапрыемствы, якія прайшлі на Маларытчыне 22 і 23 чэрвеня і былі прымеркаваны да Дня ўсенароднай памяці ахвяр Вялікай Айчыннай вайны. З гэтай датай супала чарговае наведванне Маларыцкага раёна роднымі салдат і афіцэраў 75-й стралковай дывізіі. Прыехалі ўнукі, праўнукі, пляменнікі тых, хто са зброяй у руках сустрэў фашыстаў на тэрыторыі нашага раёна ў першыя дні вайны.
Прайсці дарогамі баёў
Ініцыятарам і арганізатарам трэцяга па ліку, як і першага ў 2017 годзе, другога ў 2018 годзе прыезду ў Маларыту дэлегацыі з 19 чалавек стаў Глеб Цукалаў, унук камандзіра ўзвода 115-га стралковага палка малодшага лейтэнанта Ігната Раманавіча Цукалава, які, лічылася, загінуў без звестак у перыяд з 22 па 26 чэрвеня 1941 года. Між іншым, на Кургане Славы пад нумарам сорак пяць значыцца яго імя сярод тых, хто пахаваны тут. У 1981 годзе Глеб Цукалаў прысутнічаў падчас сустрэчы ветэранаў 75-й стралковай дывізіі, затым у Маларыце ён пабываў у 2015 годзе са сваімі двума сынамі, у 2016 годзе – з бацькам. Дзякуючы дырэктару СШ №1 Наталлі Івановай, Глеб Валер’евіч змог адшукаць тое месца, дзе пахаваны яго дзядуля.
Родных салдат і афіцэраў дзесяці сямей з Асіповіч (Беларусь), Масквы, Санкт-Пецярбурга, Кацярынбурга, Ніжняга Ноўгарада (Расія), Дняпра (Украіна) у Маларыту ў чарговы раз паклікала памяць.
Адны ў Маларыту прыехалі ўпершыню, другія ўжо былі ў мінулыя гады. Родных салдат і афіцэраў 75-й стралковай дывізіі аб’яднала надзея, што змогуць тут хоць нешта даведацца пра тое, дзе пахаваны іх дзядулі і прадзядулі, дзядзькі і цёткі. Яны прыехалі, каб нізка пакланіцца магілам сваіх родных, паспрабаваць прайсці іх нялёгкімі дарогамі, адчуць, усвядоміць, зразумець трагізм становішча і пранікнуцца ваеннымі падзеямі лета 1941 года.
– 22 чэрвеня для нашай сям’і стала днём “знаходжання” дзеда, урача 110-га медыка-санітарнага батальёна, ваенурача трэцяга ранга Аляксандра Якаўлевіча Шабада, – гаворыць яго
ўнучка, масквічка, мастацтвазнаўца Таццяна Кандрашова, якая прыехала ў Маларыту ў трэці раз. – Ён быў шмат гадоў без звестак прапаўшым. Маларытчына – гэта тое месца, дзе мой дзядуля знайшоў апошні прытулак. Хоць яшчэ і да гэтага часу мы дакладна не ведаем, дзе ён загінуў і пахаваны. Маларыцкая зямля, якую мужна абараняў дзядуля, для нашай сям’і стала сімвалам няскоранасці народа, памяці, перамогі над ворагам. Подзвіг Аляксандра Шабада, як і подзвіг усіх тых, хто вызваляў нашу Радзіму ад фашысцкіх акупантаў, павінен жыць вечна ў памяці нашчадкаў.
— Мая маці нарадзілася ў 1939 годзе, — расказвае Надзея Палякова, унучка памочніка камандзіра ўзвода 28-га Чырванасцяжнага стралковага палка 75-й стралковай дывізіі, старшага сяржанта Рыгора Якаўлева, якая прыехала ў трэці раз. — Неўзабаве мой дзядуля пайшоў на фінскую вайну, больш ніхто з родных жывым яго так і не бачыў. У чэрвені 1941 года ён прапаў без звестак. Недзе чатыры гады таму я стала цікавіцца лёсам дзядулі. Удалося высветліць, што ён ваяваў на Маларытчыне. У 2016 годзе з маці мы праехалі па месцах баёў 75-й стралковай дывізіі. У 2017 і 2018 гадах на Маларытчыну, як і сёлета, я прыязджала адна. Вельмі хацела наведацца сюды і маці, але не змагла па стане здароўя. Спадзяюся, што некалі знайду магілу майго дзеда.
— Я на Маларытчыне ў другі раз, — гаворыць Аляксандр Юдзін, унук ваенфельчара 110-га медыка-санітарнага батальёна Марыі Скітнеўскай. — Амаль 70 гадоў наша сям’я пра яе нічога не ведала. Марыя Фамінічна нарадзілася ў 1910 годзе ў Пскоўскай вобласці. Вялікую Айчынную вайну сустрэла 22 чэрвеня 1941 года ў раёне Маларыты. 27 чэрвеня знаходзілася разам з параненымі бліз в.Ляхаўцы, трапіла ў палон. Працавала фельчарам у шпіталі ваеннапалонных у Маларыце. Летам 1942 года была расстраляна немцамі разам з яўрэямі Маларыцкага гета. Хутчэй за ўсё, пахавана на вуліцы Саўгаснай вашага райцэнтра.
Незабыўнае
На тэрыторыі СШ №2 Маларыты родных салдат і афіцэраў 75-й стралковай дывізіі сустракалі вучні і дырэктар установы адукацыі Любоў Куц з партрэтамі афіцэраў і салдат 75-й стралковай дывізіі.
Прысутныя да слёз былі крануты тэматычным вусным часопісам “Мы гэтай памяці верныя”, які падрыхтавалі вучні і настаўнікі СШ №2. Далей госці былі запрошаны на тэматычнае мерапрыемства “Беларусь памятае”, дзе яны расказалі пра ваенны шлях сваіх родных, салдат і афіцэраў 75-й стралковай дывізіі.
Запамінальным стала і наведванне школьнага музея “Патрыёт”, дзе экскурсію правялі Любоў Куц, настаўніца Людміла Ярмашук і Глеб Цукалаў. Між іншым, Глеб Валер’евіч, як і ў мінулыя разы, перадаў музею новыя экспанаты. На памяць госці ў мяшэчках атрымалі зямлю з Кургана Славы
(Мелавая гара), дзе ў першыя дні Вялікай Айчыннай вайны ішлі жорсткія баі з фашысцкімі захопнікамі.
На паклон да родных
У гэты ж дзень родныя салдат і афіцэраў 75-й стралковай дывізіі разам з вучнямі СШ №2 г.Маларыта ўсклалі вянкі і кветкі да помніка “Ахвярам фашызму” (вул. Саўгасная райцэнтра).
Затым ля помніка воінам Чырвонай Арміі і партызанам, якія загінулі і прапалі без звестак (у скверы па вул. Савецкай райцэнтра, разгалінаванне дарог Олтуш-Збураж), разам з гасцямі кветкі і вянкі ўскладвалі і вучні СШ №1 г.Маларыта.
Ля брацкай магілы савецкіх воінаў на Кургане Славы (урочышча “Мелавая гара”), дзе прысутнічалі навучэнцы і адміністрацыя Маларыцкага прафесійнага ліцэя, адбыўся мітынг. Са словамі вітання да прысутных звярнуўся намеснік старшыні Маларыцкага райвыканкама Станіслаў Ляшчук, дырэктар прафліцэя Алена Талашка, а таксама протаіерэй Віктар Паляціла. Затым была адслужана ліція і асвечаны паклонны крыж, які быў выраблены навучэнцамі і выкладчыкамі прафліцэя і ўстаноўлены ля падножжа Кургана Славы. Пасля ўскладання кветак і вянкоў да прысутных са словамі падзякі звярнуўся Глеб Цукалаў. Затым родныя салдат і афіцэраў 75-й стралковай дывізіі разам з прадстаўнікамі грамадскіх аб’яднанняў раёна яшчэ наведалі брацкую магілу на могілках у в.Збураж, пабывалі ля Кургана Славы бліз аг. Хаціслаў, дзе протаіерэй Пётр Пяшко адслужыў ліцію, а таксама — ля брацкай магілы воінаў 75-й стралковай дывізіі ў в. Макраны.
23 чэрвеня госці працягнулі паездку па месцах баёў 75-й стралковай дывізіі. Іх маршрут пралёг праз вёскі Олтуш (наведалі школьны музей), Медна, ваколіцы Чэрска (Брэсцкі раён).
Родныя салдат і афіцэраў 75-й стралковай дывізіі выказваюць шчырую падзяку Маларыцкаму райвыканкаму, аддзелам па адукацыі, ідэалагічнай работы, культуры і па справах моладзі, СШ №2 г.Маларыта за цёплы прыём, аказаную ўвагу.
Мікалай НАВУМЧЫК.
Голас часу. 2020. 13 апреля. С.5.
Поисковый батальон Минобороны планирует провести раскопки в семи районах Брестской области, в том числе и в Малоритском….
По информации www.belta.by